Projekt pn. „Kompleksowy rozwój metod monitorowania jakości powietrza oraz informowania i edukacji w ramach Stacji Monitoringu Środowiska Przyrodniczego Różany Potok Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu” realizowany jest przy wsparciu środków Programu Operacyjnego PL03 Wzmocnienie Monitoringu Środowiska oraz Działań Kontrolnych w ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego 2009-2014.
Zgodnie z celami Programu Operacyjnego, Projekt koncentruje się na zagadnieniach związanych z poprawą jakości i wiarygodności danych oraz informacji o środowisku, a przede wszystkim na działaniach edukacyjnych – podniesieniu poziomu wiedzy na temat monitoringu jakości powietrza oraz o prowadzonych w tym obszarze działaniach kontrolnych.
Jakość powietrza decyduje o poziomie życia ludzi. Dlatego tak istotnym elementem monitoringu środowiska jest badanie i ocena jakości powietrza, uwzględniająca zanieczyszczenie pyłem. Jeśli chodzi o dane nt. jakości powietrza, Polska bynajmniej nie jest pustynią, a istniejące i dostępne bazy danych w tym obszarze zawierają bardzo dużo cennych informacji. Niestety, są one słabo wykorzystywane, zwłaszcza jeśli chodzi o przygotowywanie syntetycznych opracowań.
Dalece niezadowalający jest również poziom świadomości społecznej w zakresie zarówno monitoringu jakości powietrza i parametrów charakteryzujących powietrze w naszym kraju, jak i oddziaływania zanieczyszczeń atmosferycznych na człowieka i jego otoczenie. Podobnie uwidoczniają się braki w obszarze znajomości możliwości i ograniczeń stosowanych urządzeń pomiarowych – nawet wśród osób zawodowo zainteresowanych tą tematyką.
Warto również podkreślić, że obecnie wykonuje się przede wszystkim badania normatywne, czyli zgodne z normami określonymi w obowiązujących przepisach, które dają pewien obraz jakości powietrza atmosferycznego, jednak nie obejmują wszystkich czynników, mogących mieć znaczenie dla całościowej oceny jakości powietrza, i nie wykorzystują w pełni dostępnych możliwości technicznych. Badania jakości powietrza mogą być zatem prowadzone w znacznie szerszym zakresie, a obok jednostek działających w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, pozostaje niewykorzystany, acz ogromny, potencjał uczelni wyższych, jako dostawców wiedzy w omawianym zakresie oraz miejsc jej upowszechniania. Ponadto, wobec zmieniającej się wiedzy, konieczne staje się opracowywanie nowych metodyk badawczych, pozwalających w pracach monitoringowych wykorzystać najnowsze osiągnięcia chemii analitycznej.
Naprzeciw tym problemom wychodzi właśnie Projekt „Kompleksowy rozwój metod monitorowania jakości powietrza oraz informowania i edukacji w ramach Stacji Monitoringu Środowiska Przyrodniczego Różany Potok Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu”, który stanowić ma uzupełnienie realizowanych dotychczas działań instytucjonalnych. Prowadzone w jego ramach badania oraz kompleksowe opracowania ich wyników mają bowiem pozwolić na znaczące poszerzenie informacji o stanie środowiska, w tym o elementy abiotyczne, stanowiąc podstawę do interpretacji zjawisk przyrodniczych. Większość badań będzie prowadzona w ramach Stacji Różany Potok, jednak po wyposażeniu stacji w mobilne urządzenia pomiarowe (zakupione w ramach Projektu), pobór próbek oraz badania będą mogły być realizowane również na terenie całego kraju.
W tym miejscu należy wspomnieć, że Stacja Monitoringu Środowiska Przyrodniczego Różany Potok została powołana do życia w efekcie, zawartego w listopadzie 2010 r., porozumienia w sprawie funkcjonowania Centrum Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego. Jego sygnatariuszami byli przedstawiciele Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Poznaniu, Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu oraz Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Poznaniu. Realizację większość zadań, przyjętych w ramach Projektu, wziął na siebie Zakład Chemii Analitycznej Wydziału Chemii UAM, a kierownikiem Projektu jest dr hab. Włodzimierz Urbaniak, prof. UAM.
Wizualizacja i udostępnienie informacji o stanie jakości powietrza umożliwi wykorzystywanie ich w interdyscyplinarnej ocenie jakości środowiska, a szerokie włączenie studentów i pracowników w realizację Projektu zdecydowanie zwiększy oddziaływanie informacji o jakości powietrza. Zakupiony sprzęt i opracowane procedury będą dalej wykorzystywane po zakończeniu Projektu, zarówno w ramach badań monitoringowych Stacji, jak i w działaniach edukacyjnych i zajęciach dydaktycznych.
Podstawowymi działaniami w ramach Projektu, obok prowadzenia monitoringu i podnoszenia świadomości w tym zakresie, będą opracowanie, weryfikacja i upowszechnienie nowych, innowacyjnych metod analitycznych w badaniach jakości powietrza. Planuje się bowiem opracowanie procedur analitycznych, pozwalających na zastąpienie dotychczas stosowanych w badaniach monitoringowych procedur wykorzystujących jako podstawową technikę analityczną atomową spektrometrię absorpcyjną (ang. Atomic Absorption Spectrometry – AAS). W szczególności planowane jest szersze wykorzystanie takich technik jak spektrometria ze wzbudzeniem w mikrofalowej plaźmie azotowej (ang. Microwave Plasma-Atomic Emission Spectrometry – MP-AES) oraz fluorescencja rentgenowska (X-ray fluorescence – XRF). Pozwoli to na pełne i natychmiastowe wykorzystanie nowych rozwiązań analitycznych w laboratoriach monitoringu środowiska.
Podstawowym celem Projektu jest podnoszenie świadomości na temat monitoringu i jakości powietrza oraz stosowanych metod analitycznych, dlatego też w jego ramach planuje się zorganizowanie szkoleń w zakresie prowadzenia analiz z wykorzystaniem opracowanych, nowych procedur analitycznych. Zaś wyniki badań, wraz z ich interpretacją i wizualizacją, będą udostępniane na bieżąco w Internecie oraz w obiektach UAM. Dane pozyskane w trakcie realizacji Projektu będą również wykorzystywane jako materiał dydaktyczny podczas zajęć ze studentami. Oprócz tego planowane jest zorganizowanie konferencji, podczas których zaprezentowane zostaną wyniki Projektu oraz informacje o doświadczeniach z zakresu monitoringu powietrza innych państw. Pozyskaniu tych informacji służyć będzie co najmniej jeden wyjazd studyjny do Norwegii, z możliwym udziałem pracowników Inspekcji Ochrony Środowiska.
Beneficjentami Projektu, obok Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza (Wydział Chemii, który pozyska aparaturę badawczą), będą studenci oraz pracownicy Inspekcji Ochrony Środowiska i innych organów ochrony środowiska.
Warto przy tym podkreślić, że Projekt wiąże się z wypełnianiem wymagań zawartych w przepisach Unii Europejskiej i prawie polskim, a także w podpisanych i ratyfikowanych przez Polskę konwencjach środowiskowych. Jego realizacja wpisuje się w wypełnienie zobowiązań dotyczących wdrożenia w kraju członkowskim systemu zapewnienia i kontroli jakości (QA/QC) w monitoringu powietrza, zapisanych w dyrektywie 2008/50/WE w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (CAFE).
Projekt realizowany jest od 2014 r. w oparciu o sprzęt pomiarowy i analityczny Wydziału Chemii UAM oraz Poznańskiego Parku Naukowo-Technologicznego Fundacji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.